Postanowiliśmy przeanalizować przydatność PKM do dojazdów w różne miejsca Poznania. Jedną z istotnych zalet PKM ma być przecież w miarę gęsty takt – na razie co pół godziny w najbardziej obciążonych chwilach dnia. Nie jest to rewelacja i po ponad roku działania PKM chciałoby się trochę krótszych oczekiwań na kolejny pociąg, ale powiedzmy, że na „rozruch” – jest to do przyjęcia.

Linie kolejowe przebiegają w Poznaniu przez istotne części miasta, a Poznań Główny jest dobrze skomunikowany liniami ZTM. Ze Starołęki (gdzie mieszka autor tego tekstu) podjechanie pociągiem na Główny wydaje się dobrą alternatywą okrężnej jazdy tramwajem. Rozkłady jazdy wskazują, że taka podróż pociągiem od st. Poznań Starołęka przez Dębinę do Głównego trwa tylko 7 minut. Brzmi zachęcająco. Tym bardziej, że podróże KW i Polregio w obrębie miasta są bezpłatne dla posiadaczy okresowego sieciowego biletu na  PEKA (informacja tutaj!).

Oczywiście rolą PKM nie jest przede wszystkim przewożenie pasażerów w ramach Poznania. Zdajemy sobie z tego sprawę, jednak możliwości wykorzystania PKM na zasadzie „prawie S-Bahnu” powinny być oczywiste i bezdyskusyjnie sprzyjają porzuceniu pomysłu o jazdach samochodem. W przypadku osiedli „za torami” kolei kluczborskiej konieczność jazdy samochodem od domu do celu jest bardzo częsta, gdyż dotarcie od domu do węzła Starołęka autobusem ZTM jest nieefektywne (pisaliśmy o tym tutaj).

Nasze rozważania oparliśmy na tym, co oficjalnie jest pasażerom przedstawiane w rozkładach jazdy jako PKM. W ten sposób traktujemy Poznańską Kolej Metropolitalną jako swoistą markę, jako synonim pewnej nowej jakości komunikacyjnej dla aglomeracji poznańskiej. A nasze badanie służy sprawdzeniu jakości tej marki po roku jej funkcjonowania. W żadnym wypadku nie należy sądzić, że na przedstawionych tu trasach nie istnieją inne połączenia kolejowe, jak tylko te określone nazwą PKM. Choć tak naprawdę sytuacja z tą nazwą i innymi połączeniami nie jest do końca jasna, jak za chwilę zobaczymy.

Przeanalizowano rozkłady jazdy pociągów publikowane przez Koleje Wielkopolskie, biorąc pod uwagę kilka charakterystycznych przystanków na trasie do Poznania Głównego:

• Poznań Starołęka na trasie linii PKM4 (wnioski są reprezentatywne także dla przystanku Poznań Krzesiny lub Poznań Dębina)
• Poznań Dębiec na trasie linii PKM3 (wnioski są reprezentatywne także dla stacji Luboń k. Poznania)
• Poznań Górczyn na trasie linii PKM2 (wnioski są reprezentatywne także dla przystanku Poznań Junikowo)
• Poznań Garbary na trasie linii PKM2 i PKM3 (wnioski są reprezentatywne także dla stacji Poznań Wschód)
• Poznań Antoninek na trasie linii PKM2 (wnioski są reprezentatywne także dla stacji Swarzędz)
• Poznań Karolin na trasie linii PKM3 (wnioski są reprezentatywne także dla stacji Czerwonak).

Dlaczego te stacje? Bo każda z nich ma inną sytuację. Na niektórych trafiamy na dwie „linie PKM”, na innych na jedną. „Linie PKM” ujęto w cudzysłów, bo na temat tych oznaczeń linii też mamy uwagi.

Jak widać na mapkach schematycznych, najlepszej obsługi przez PKM należy się spodziewać na stacjach (pomińmy już podział na stacje i przystanki) Garbary i Poznań Wschód – obie są obecnie obsługiwane przez dwie „linie PKM”: PKM2 i PKM3. I ta nadzieja się potwierdza, jest tam zupełnie dobrze; zobaczymy za chwilę wyniki naszego „badania”.

Analiza oficjalnych rozkładów jazdy PKM

Badanie polegało po prostu na odczytaniu rozkładów jazdy. Skorzystano z postaci publikowanej przez Koleje Wielkopolskie.

Rozkłady KW mają wiele zalet: są czytelne i zaopatrzone w dodatkowe wyjaśnienia. Jednym z ważniejszych jest przedstawienie numeru linii PKM (cokolwiek by sądzić o tych oznaczeniach numerami – nasze zastrzeżenia będą poniżej), a także podanie przewoźnika. Twórcy rozkładów postanowili bowiem uwzględnić w tabelach także pociągi Polregio (PR – Przewozy Regionalne), które na liniach PKM4 (kierunek Jarocin) i PKM2 (kierunek Nowy Tomyśl) wspomagają „prawdziwą” PKM obsługiwaną przez Koleje Wielkopolskie.

Nasuwa się od razu pytanie: jeżeli pasażerowi proponuje się (słusznie) kursy pociągami Polregio jako uzupełnienie sieci połączeń określanych jako PKM, dlaczego zatem te polregiowskie kursy nie są także nazwane oznaczeniami „linii PKM”?

Innymi słowy: kurs Polregio to kurs w ramach systemu PKM czy nie?

Nie jest łatwo odpowiedzieć na to pytanie. Z punktu widzenia pasażera oczywiście tak; jest to nawet (przynajmniej w Poznaniu) kurs tańszy – od Starołęki do Głównego: Polregio 3,60 zł, KW równe 4 złote… No ale obowiązuje wspólna taryfa Bus-Tramwaj-Kolej, zatem pasażer (z biletem okresowym) po prostu wsiądzie do najbliższego pociągu, do tego, który mu przedstawia rozkład jazdy publikowany przez KW, i pojedzie. Gorzej z pasażerami pragnącymi spróbować takiej podróży okazjonalnie, bez biletu okresowego, wówczas musza kupić bilet konkretnego przewoźnika według jego taryfy.

Rozróżnianie w tabeli kursów na PKM i nie-PKM jest chyba też wynikiem podejścia formalnego (biurokratycznego) — Przewozy Regionalne nie współtworzą systemu PKM. Oczywiście może też dojść w przyszłości do zróżnicowania wyposażania pociągów w czytniki PEKA (KW) i niewyposażania (Polregio; podobne zamieszanie panuje w Warszawie – choć dla pasażera jazda pociągiem SKM Warszawa lub Kolei Mazowieckich daje ten sam rezultat, pasażer w jednym i drugim pociągu musi się zachowywać inaczej ze swoim biletem).

W każdym razie na tych dwóch kierunkach rozkład jazdy publikowany przez KW proponuje użycie kilku pociągów Polregio, które wzbogacają ofertę PKM i nieco zagęszczają takt. A właśnie częstotliwość kursów postanowiliśmy przeanalizować. Szczególnie w świetle hasła popularyzującego PKM: w godzinach szczytu pociąg nawet co pół godziny!

Z rozkładów jazdy obowiązujących od 9 czerwca 2019 wypisano wszystkie kursy w kierunku Poznania Głównego na tych wybranych stacjach. Użyliśmy danych dla dni roboczych, bez krótkookresowych wyjątków.

Oto rezultaty w postaci graficznej – każdy punkt to jeden pociąg (rozróżniono „linie PKM” oraz kursy KW i PR, jeżeli taka różnica występuje). Ilustracje są ułożone w kolejności od „najgęstszego” rozkładu jazdy w ciągu doby do najmniej korzystnego, z rzadko kursującymi pociągami na „liniach PKM”. Każdy znak to jeden pociąg odjeżdżający według rozkładu ku stacji Poznań Główny.

Rzut oka na te diagramy pozwala ocenić, że na stacji Poznań Garbary i Poznań Wschód taki „prawie S-Bahn” już nieomal działa. Ale na każdej innej nie jest już tak różowo. Na ruchliwej trasie wrocławskiej (PKM3 od Grodziska – przystanek Poznań Dębiec) jest całkiem źle.

Penetracja statystyczna

Analiza przez „rzut oka” to nie wszystko. Postanowiliśmy użyć matematyki do zbadania spełniania hasła o półgodzinnym takcie w godzinach szczytu. Powstały diagramy trochę bardziej złożone.

Obliczono po kolei: odstępy między kolejnymi pociągami PKM na danej stacji w kierunku Poznania Głównego, średnią długość tego odstępu w ciągu doby, także tzw. medianę (kto lubi matematykę, zna jej rolę w opisie statystycznym). Całość zilustrowano tak, by było widać „pół godziny” z hasła reklamowego oraz te kursy, które naprawdę są co pół godziny lub częściej (zielone prostokąty). Żeby nie być zbyt dogmatycznym, nasze „pół godziny” rozciągnięto do 31 minut.

Oto rezultaty dla poszczególnych stacji w tej samej kolejności, co poprzednie rysunki – od najbardziej częstych kursów do najrzadszych. Pod diagramami znajdziemy podsumowanie statystyczne.

Nie potrzeba niczego dodawać ponad to, co napisano wcześniej. Już obecnie stacje Garbary oraz Wschód spełniają częstością kursów kolei aglomeracyjnej warunki do powstania w tych miejscach „dobrych” węzłów przesiadkowych między koleją a komunikacją miejską. Może ten stan przyspieszy prace nad doprowadzeniem linii tramwajowych do obu stacji kolejowych?

W przypadku pozostałych poznańskich stacji objętych „liniami PKM” jest gorzej lub znacznie gorzej. Właściwie można stwierdzić, że propagowane hasło „w godzinach szczytu pociąg nawet co pół godziny” jest wyraźnym nadużyciem.

W Antoninku (a więc też w Swarzędzu) takt jest dziurawy jak sito – pociąg jest co pół godziny, potem nie jest i tak na przemian. W Starołęce (plus Dębina, Krzesiny, Gądki) rano jest zachęcająco. Później trudno dopatrzeć się copółgodzinnego obsługiwania godzin szczytowych. Dość podobnie na stacjach Górczyn, Junikowo, Palędzie, Dopiewo. Wcale nie wygląda to dobrze także na stacji Karolin (plus Czerwonak), co jednak jest pewnym paradoksem, gdyż linia w kierunku Wągrowca cieszy się podobno dużym zainteresowaniem i, jak słyszymy w mediach, jest ilustracją sukcesu PKM. To wspaniale, ale tak do końca obietnicy o półgodzinnym takcie tam nie spełniono.

Dębiec i Luboń – „marka PKM” ma niewiele do zaoferowania.

Tutaj zestawienie diagramów

Tutaj zestawienie tabelaryczne i rozkład procentowy odstępów miedzy kursami proponowanymi jako PKM

Czy sieć PKM ma „linie”?

Osobna sprawa jest dziwne numerowanie tras i określanie ich numerami jako linie: PKM2, PKM3 czy PKM4. Ma to zapewne sprawiać wrażenie istnienia takiej sieci komunikacyjnej, jaka by się marzyła, tego „prawie S-Bahnu”. Mapka sieci wyraźnie to pokazuje:

Jak widać, obecnie działają trzy linie: PKM2 z Nowego Tomyśla do Swarzędza, PKM3 z Grodziska do Wągrowca oraz PKM 4 Z Poznania głównego do Jarocina. Tak też podają oficjalne źródła PKM i na temat PKM (np. Wikipedia).

Tylko że… jedynie ta ostatnia linia istnieje naprawdę.

Większość pociągów PKM (tych „prawdziwych”, prowadzonych przez Koleje Wielkopolskie) po prostu kończy bieg na stacji Poznań Główny. Spójrzmy na fragment rozkładu jazdy dla tej stacji (dotyczy „linii PKM2”):

Na 13 widocznych tu pociągów trzy kontynuują jazdę do końca, czyli do Swarzędza. Pozostałe albo kończą bieg w Poznaniu, albo jadą dalej, lecz po zupełnie innej trasie (na ilustracji – do Gniezna, co odpowiada przecież przyszłej „linii” PKM1).

Gdzież więc jest ta ciągłość linii? To tak, jakby linia tramwajowa 13 kursowała niektórymi kursami stale do Gwarnej od strony Starołęki, a część trzynastek do Al. Marcinkowskiego od strony Junikowa…

PKM4 naprawdę kursuje tak, jak ją się definiuje, ale to przecież przypadek – po prostu jej zachodniego odcinka jeszcze nie uruchomiono. Linia zatem istnieje oficjalnie tylko od Poznania Głównego.

PKM a planery tras

Mimo opisanych wad PKM da się wykorzystać do podróży w ramach miasta. Życie przyniosło niespodziewanie dowód, że jest taka potrzeba – ze względu na kolejny etap przebudów w Poznaniu w Internecie ukazał się 31 lipca taki komunikat:

Pasażerowie, aby „ominąć” miejsca, w których będą występować utrudnienia, mogą korzystać z połączeń kolejowych. Posiadacze ważnego w strefie A biletu okresowego na sieć mogą podróżować po Poznaniu także pojazdami POLREGIO i Kolei Wielkopolskich pomiędzy stacjami posiadającymi w nazwie Poznań oraz Kiekrz (bez konieczności zakupu dodatkowego biletu na kolej). Ta oferta z pewnością zainteresuje podróżnych z okolic stacji kolejowych Poznań Wschód, Poznań Antoninek czy Poznań Górczyn.

Świetnie! Jednak od dłuższego czasu próbujemy zbudować podróż z użyciem PKM skuszeni tym kilkuminutowym przejazdem od stacji w pobliżu miejsca zamieszkania autora do Poznania Głównego. W aplikacji „Jak dojadę” skonfigurowano opcję użycia kolei przy planowaniu podróży. Lecz nigdy nie udało się trafić w taką propozycję… Po „ręcznym” sprawdzeniu możliwości skrócenia czasu przejazdu przez powiązanie autobus – PKM – tramwaj dochodzimy do wniosku, że takie połączenia istnieją. Planer jednak o nich nie wspomina. To chyba nie przypadek, za często występuje. Należy więc przyjąć, że tych pekaemowych połączeń tam nie ma.

Wniosek (jeżeli podejrzenie jest słuszne): daleko do takiego scalenia idei PKM z podstawową siecią ZTM, by można uważać PKM za integralną część systemu komunikacyjnego aglomeracji.

Inną, lecz ważną sprawą jest to, że taka „ręcznie” skombinowana podróż sprawiła nam zawód. Mimo rewelacyjnie krótkiego czasu przejazdu od najbliższej stacji Starołęka do Poznania Głównego (wyraźnie krótszego niż jazda jedenastką) całkowita korzyść czasowa od drzwi do drzwi nie jest wcale taka duża. Ale przyczyna leży raczej w rzadkich kursach linii autobusowych dowożących pasażerów od osiedli „za torami” na Starołęce do dworca Poznań Starołęka. Marzy się zwiększenie częstotliwości kursów tych linii co najmniej o połowę, a najlepiej dwukrotnie. O tej sprawie wspominaliśmy tutaj (film pochodzi z tego artykułu).

A i „poprzerywanie” linii PKM, gdy rzadko który pociąg jedzie dalej niż do Poznania Głównego, także nie sprzyja traktowaniu PKM jako namiastki kolei miejskiej.

No cóż – poczekamy na rozwój.